‘Waarom ervaren we het ene als voorgrond en het andere als
achtergrond? Hoe en waarom zien we samenhang tussen voorwerpen? Welke
eigenschappen zorgen ervoor dat we twee voorwerpen van elkaar kunnen
onderscheiden?’ Met deze vragen start hoofdstuk 4: Gestalt in het boek
‘Beeldtaal’. Het zijn interessante vragen waar ik graag de antwoorden op zou
willen weten. Uit onderzoek naar deze vragen zijn de Gestaltwetten
voortgekomen.
‘Gestalt zorgt bij de visuele communicatie voor een
weldadige orde die makers van visuele informatie op het rechte spoor houdt en
de gebruikers pleziert.’ Het klinkt misschien gek, maar ons visuele systeem
wordt vaak vergeleken met een camera. Voor deze opdracht maak ik dan ook
veelvoudig gebruik van de camera van mijn Iphone 5S. Toch is er meer dan alleen
een camera nodig. Onze hersenen interpreteren de plaatjes, koppelen ze aan
andere visuele waarnemingen (geur, evenwicht, geluid, verandering in de tijd,
warmte, kou, pijn, eerdere ervaringen, etc.) en proberen er een boodschap van
te maken. Deze boodschap komt vervolgens bij jou binnen. Er is altijd spraken
van interpretatie. Onze waarnemingen passeren als het waren flitsers in je
hoofd. Deze flitsers geven orde en duiding aan van wat we waarnemen. Dit heet
perceptie.
Gestalt staat voor eenvoud.
Met een aantal eenvoudige wetten kunnen we dan ook gemakkelijk visuele
boodschappen groeperen. Deze wetten worden de Gestaltwetten genoemd. Door deze
wetten goed toe te passen zorg je voor visuele orde en daarmee ook voor visueel
begrip en een lagere belasting van je brein. Onbewust pas je de Gestaltwetten
al op de goede manier toe bij alledaagse dingen, maar er zijn ook valkuilen als
je er niet bewust van bent.
Volgens experimenteel psycholoog Edward Boring bestaan er
ongeveer 114 Gestaltwetten, waarvan maar een klein deel is toe te passen op
visuele vormen. Ik wil jullie, als lezers van mijn blog, graag bewust maken van
de Gestaltwetten en hun regels.
Gestaltwetten versterken elkaar en vullen elkaar aan. Alle zintuigen
werken mee aan een ‘totaalbeleving’ en alle zintuigen werken mee aan het
verwerken van informatie.
Wet van voorgrond en
achtergrond
De Deense psycholoog Edgar Rubin (1886-1951)had het idee dat
de wet van voorgrond en achtergrond er vanuit gaat dat sommige onderdelen een
permanente rol spelen en andere naar de achtergrond worden verdrongen. Deze
theorie heet het figure-ground-fenomeen. Bepaalde afbeeldingen kun je als het
ware in twee onderdelen zien, door de voorgrond en achtergrond van elkaar te onderscheiden.
Ik ben zelf op zoek gegaan naar voorbeelden van dit
fenomeen. Hieronder zie je een zwaan die water drinkt, maar tegelijkertijd zie
je ook een hart in de weerspiegeling in het water. Ik vond dit zo'n mooi voorbeeld die ik helaas niet in het echt kon vinden, daarom hoop ik dat jullie het in je hoofd voor je zien.
Wet van eenvoud
De Duitse architect Ludwig Mies von der Rohe (1886-1968)
geloofde in ‘less is more’ of te wel ‘minder is meer’. De wet van eenvoud staat
voor voorwerpen die worden waargenomen in de meest eenvoudige vorm. Internet
goeroe Jakob Nielsen vindt dat eenvoud hét principe is voor
gebruiksvriendelijkheid. Ik ben dat zeker met hem eens. Als je bijvoorbeeld
naar de website van buitenlandse autoverkoper kijkt en van Nederlandse kijkt.
Welke zou jij dan het liefst bezoeken? Hoe minder je laat zien, des de groter
de kans dat de bezoeker de voor jou juiste keus maakt. Je kunt ook ‘te veel’
informatie op je website zetten of juist ‘net goed’. Hieronder zie je een
voorbeeld van ‘te veel’ en een voorbeeld van ‘net goed’.
Waar ligt jou voorkeur?
Wet van nabijheid
Bij de wet van nabijheid worden elementen die zich dichtbij
elkaar bevinden, gezien als groepen. Elementen die zich ver van elkaar bevinden
worden als onafhankelijk van elkaar waargenomen. Door deze wet goed toe te
passen, kunnen misverstanden worden voorkomen. Een voorbeeld van zo’n misverstand
zie je in afbeelding 4. Dingen die bij elkaar horen, behoor je bij elkaar te
plaatsen, omdat er anders verwarring kan ontstaan. Zien jullie wat ik bedoel?
Wet van overeenkomst
De wet van overeenkomst is een van de belangrijkste
Gestaltwetten, omdat de andere wetten er van afgeleid zijn. Elementen (bijvoorbeeld producten) die op
elkaar lijken, worden als groep waargenomen. Evenals dat elementen die qua
uiterlijk veel van elkaar verschillen, als aparte elementen worden gezien. Het
voordeel aan deze wet is dat het bepaalde visuele producten
gebruiksvriendelijker maakt, waardoor het ons leven een stuk makkelijker maakt.
Een voorbeeld van deze wet is hieronder te zien. Deze foto heb ik gemaakt bij de tentoonstelling over Barbie in Tassenmuseum Hendrikje. Zoals je ziet zijn alle Barbiespulletjes roze, waardoor het overeenkomstig is en bij elkaar hoort.
Wet van symmetrie
De Wet van Symmetrie is eigenlijk een subwet van de Wet van
overeenkomst. ‘Symmetrische beelden worden als eenheid ervaren, zelfs al staan
ze op een afstand van elkaar.’
Wet van gelijke
achtergrond
Net zoals de Wet van symmetrie, is de Wet van gelijke
achtergrond een subwet van de Wet van overeenkomst. Een overeenkomstige (dezelfde)
achtergrondkleur is een goede en duidelijke manier om dingen in groepen te
plaatsen. Voorwerpen met een gelijke achtergrond vormen namelijk voor ons brein
een geheel. Ik vind
het eigenlijk heel goed bedacht.
Wet van gelijke bestemming
De Wet van gelijke bestemming wordt ook nog wel eens de Wet
van gelijke richting genoemd en is voornamelijk van toepassing bij bewegende
beelden. ‘Dingen die dezelfde kant op bewegen, worden als eenheid gezien.’
Wet van geslotenheid
‘Zelfs als een visuele prikkel afwezig is, wil ons brein een
regelmatig plaatje afmaken.’ De Wet van geslotenheid is opgesplitst in twee
subwetten: de Wet van ingeslotenheid en de Wet van het ingevulde hiaat.
Wet van ingeslotenheid
‘Voorwerpen omrand door een lijn worden als een geheel
gezien. Voorwerpen van elkaar gescheiden door een lijn worden als aparte
elementen gezien.’
Wet van ingevulde
hiaat
Om een geheel te kunnen waarnemen is volledige geslotenheid
niet noodzakelijk. Onze hersenen zorgen ervoor dat we het geheel toch wel zien.
‘Dingen die er niet zijn, worden door onze hersenen ingevuld zodat toch een
logisch verband ontstaat. Figuren waarin iets
ontbreek, kunnen we zelf aanvullen. Dit wordt ook wel subjectieve contouren
genoemd.
Wet van continuïteit
Zoals genoemd bij de Wet van het ingevulde hiaat, is
volledige geslotenheid niet noodzakelijk. Onze hersenen vullen de ontbrekende
informatie voor ons in. ‘Voorwerpen die in een doorgaande lijn of volgorde zijn
geplaatst, worden als geheel waargenomen en aan elkaar gekoppeld in tijd en/of
plaats. Een goed voorbeeld hiervan zijn verschillende stadia van een bevrucht zeeëgelei uit een oud Biologie boek van
mijn vader. In het voorbeeld is de juiste volgorde goed te volgen. De
informatie is gerangschikt, waardoor onze hersenen de volgorde en betekenis
begrijpt.
.jpg)
Wet van ervaring
‘We zijn geneigd objecten die we kunnen waarnemen te
vergelijken en te koppelen aan dingen die we al kennen.’ Een goed voorbeeld van
de Wet van ervaring zijn hyperlinks. Als een gebruiker een onderstreepte tekst
ziet met een blauwe kleur, betekent dat een link naar een andere website. Een voorbeeld is te zien op de website van Adformatie. Het gele gemarkeerde tekstdeel is een hyperlink. Bezoekers van de website van Adformatie weten dat, omdat Adformatie door een bepaald slag mensen wordt bezocht.
Wet van focupunt
Goede tijdschriften, kranten of webpagina’s horen niet
‘plat’ te zijn, maar behoren ‘diepte’ te hebben.
De ‘diepte’ zorgt ervoor dat je oog er direct naar toe wordt
getrokken. Het is een bepaald punt wat opvalt.
Nog even een
checklist…
Nog even een kleine Gestaltchecklist, zodat ik zeker weet
dat jullie lezers ze voortaan goed toe kunnen passen. De volgende checklist
komt uit het boek Beeldtaal.
- Staat de vormgeving in
dienst van de boodschap, of omgekeerd?
- Begrijp je de boodschap of
zit de vormgeving in de weg?
- Is alles wat ik heb
gebruikt echt nodig?
- Of kunnen er dingen weg?
- Horen de dingen die dicht
bij elkaar staan ook bij elkaar?
- Wat doet de achtergrond
met de samenhang van de onderdelen?
- Scheiden scheidslijnen de
juiste onderdelen van elkaar?
- Kan de waarnemer de
logische volgorde vinden?
- Is goede continuïteit tussen
alle onderdelen gewaarborgd?
- Hebben onderdelen met
gelijke eigenschappen wat met elkaar te maken?
- Zondig je per ongeluk
tegen de Gestaltwetten, of expres?
- En als je zondigt, wegen
de voordelen dan op tegen de nadelen?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten